Quy trình kỹ thuật làm đệm lót sinh học trong chăn nuôi heo

II. Thiết kế đệm lót 

1. Mô hình tham khảo

2. Xác định chiều cao nền chuồng: Xác định chiều cao nền chuồng so với mặt nước (ao, hồ, mương màng, ngập lụt…) để phù hợp với một trong các loại đệm lót sau đây

- Loại đệm lót dưới mặt đất: Đào sâu xuống dưới đất đạt độ sâu bằng độ dày của đệm lót. Loại đệm lót này thích hợp với vùng đất cao có chiều cao hơn mặt nước xung quanh 1m (ở tháng có mưa nhiều nhất)

- Loại đệm lót nổi trên mặt đất: Xây tường bao cao hơn một chút so với độ dày của đệm lót. Loại đệm lót này thích hợp với vùng đất thấp có chiều cao hơn mặt nước xung quanh chỉ khoảng 30-40cm (ở tháng có mưa nhiều nhất)

- Loại đệm lót nửa dưới mặt đất: Đào xuống dưới đất chỉ cần độ sâu bằng một nửa của độ dày đệm lót. Loại đệm này thích hợp ở vùng đất cao có chiều cao hơn mặt nước xung quanh khoảng 60-70 cm (ở tháng có mưa nhiều nhất)

Chú ý: Tùy thuộc vào chuồng trại được cải tạo hay xây dựng mới mà thiết kế đệm lót chìm, nổi hoặc nửa nổi nửa chìm, nhưng quan trọng nhất là xem vị trí chuồng cao hay thấp so với mực nước ở bên ngoài. Phải đảm bảo đệm lót luôn khô ráo, không bị ngấm nước từ bên ngoài vào làm hỏng.

3. Độ dầy đệm lót chuồng

Độ dày của đệm lót thường giảm thấp do bị nén khi lên men nên khi làm mới người ta thường tăng thêm độ dày lên 20%.

Ví dụ: nếu cần độ dày đệm lót là 60cm thì khi làm phải tăng độ dày thêm 12cm nữa. Cần bổ sung đệm lót hàng năm nếu bị sụt giảm độ cao.

4. Nguyên liệu và cách phối trộn

- Cách lựa chọn nguyên liệu làm đệm lót: Các nguyên liệu có độ xơ cao, có độ trơ cứng, không dễ bị mềm nhũn, có lượng chất dinh dưỡng nhất định, không độc, không gây kích thích cho heo

- Các nguyên liệu phù hợp: Tốt nhất là mùn cưa, vỏ bào của các loại gỗ không độc; sau đến thứ tự là vỏ lạc, lõi ngô, trấu, thân cây ngô nghiền, vỏ hạt bông, thân cây bông, bã mía, sơ dừa. Vỏ lạc, lõi ngô, thân cây ngô có thể để nguyên hoặc cắt nghiền có kích thước 3-5 mm.

- Cách phối trộn nguyên liệu làm đệm: Tùy thuộc nguồn nguyên liệu sẵn có ở địa phương để phối trộn các nguyên liệu làm đệm lót.

5. Phương pháp làm (sử dụng chế phẩm Balasa N01)

Để làm 20m² chuồng có đệm lót dày 60cm

- Nguyên liệu:

+ Mùn cưa (100%) hoặc (50% trấu và 50% mùn cưa) khoảng 2 tấn (số lượng đảm bảo rải đủ độ dày 60cm) (có thể thay thế bằng các nguyên liệu khác như bả mía, sơ dừa, vỏ lạc,..)

+ bột ngô: 15kg

+ chế phẩm BALASA N01: 2 kg.

- Công việc chuẩn bị:

+ Chuẩn bị mặt bằng: Nếu làm đệm lót chìm dưới mặt đất phải đào nền chuồng sâu xuống 60 cm. Chỉ cần đào 2/3 diện tích nền chuồng để làm đệm lót, còn lại 1/3 diện tích dùng để láng xi măng hoặc lát gạch cho heo nằm khi nhiệt độ bên ngoài cao. Nếu chuồng có diện tích nhỏ thì làm đệm lót toàn bộ.

+ Cách chế 200 lít dịch men: Cho 1 kg men gốc và 10kg bột ngô vào thùng, sau đó cho thêm 200 lít nước sạch khuấy đều, đậy kín. Để ở chỗ ấm trong thời gian trên 24 giờ là có thể dùng được. Chế dịch men phải làm trước 1-2 ngày.

+ Cách xử lý bột ngô (trước khi bắt đầu làm đệm lót 5-7 giờ thì xử lý): Lấy khoảng 2 lít dịch men đã làm trước đó cho vào 5kg bột ngô, xoa cho ẩm đều, sau đó để ở chỗ ấm.

- Cách làm đệm lót:

+ Bước 1: Rải lớp trấu dày 30cm ra nền chuồng.

+ Bước 2: Dùng vòi phun nước sạch (phun mưa) lên lớp trấu cho đến khi đạt độ ẩm 40% (bốc một nắm trấu trên tay, quan sát thấy trấu thấm nước, bóp chặt không thấy nước làm ướt tay là được). Chú ý khi phun nước phải dùng cào đảo để trấu ẩm đều và làm phẳng mặt.

+ Bước 3: Tưới đều 100 lít dịch men, sau đó rải đều một phần bã ngô có trong dịch lên men trên mặt lớp trấu.

+ Bước 4: Tiếp tục rải lớp mùn cưa dày 30 cm lên trên lớp trấu, vừa rải vừa phun nước sạch đều lên trên.

+ Bước 5: Phun nước sạch đều lên trên mặt đến khi đạt độ ẩm khoảng 30%. Chú ý khi phun nước phải dùng cào đảo để cho mùn cưa ẩm đều. Thử bằng cách quan sát thấy mùn cưa thấm nước trở nên sẫm màu, sau đó lấy một nắm mùn cưa bóp mạnh có cảm giác nước hơi thấm ướt ra tay, mùn cưa vẫn tơi, rời là được.

+ Bước 6: Rải đều 5 kg bột ngô đã xử lý lên trên mặt lớp mùn cưa.

+ Bước 7: Tưới đều 100 lít dịch men còn lại lên lớp mùn cưa, sau đó rắc đều hết phần bã ngô còn lại lên mặt lớp mùn cưa.

+ Bước 8: Lấy tay xoa đều lên toàn bộ bề mặt lớp mùn cưa.

+ Bước 9: Đậy kín toàn bộ bề mặt bằng bạt hoặc ni-lon.

+ Bước 10: Để lên men 2 - 3 ngày. Bới sâu xuống 30 cm thấy ấm nóng, không có mùi nguyên liệu là đạt yêu cầu.

Mùa mưa: Sau khi làm xong đệm lót có thể thả lợn vào ngay vì trời lạnh, sự lên men chậm, do vậy tận dụng nhiệt độ cơ thể vật nuôi để làm tăng sự lên men.

Mùa khô: Trong 1-2 ngày đầu đã lên men mạnh đạt nhiệt độ trên 40⁰C, dưới độ sâu 30cm có thể đạt nhiệt độ 70⁰C nhưng duy trì trong thời gian ngắn.

- Sau vài ngày nhiệt độ hạ dần, bới sâu xuống 30cm, nhiệt độ khoảng 40⁰C, không có mùi nguyên liệu, có mùi thơm rượu nhẹ đặc trưng là có thể dùng được.

- Sau khi lên men kết thúc, bỏ bạt phủ, cào lớp bề mặt (sâu khoảng 20cm) cho tơi, để thông khí 1 ngày mới thả heo.

Chú ý: Dù làm với bất kỳ loại nguyên liệu nào thì cũng cần phải làm thành 2 lớp đệm để xử lý men trên hai lớp đó như hướng dẫn ở trên.

III. Những điểm cần chú ý trong sử dụng và bảo dưỡng đệm lót

Nếu sử dụng và bảo dưỡng tốt đệm lót có thể sử dụng trong thời gian 2-3 năm.

1. Đưa heo vào chuồng

Sau khi hoàn thành đệm lót sinh thái, các hộ chăn nuôi cần đưa heo vào chuồng đúng cách.

Chú ý:  Trước khi thả có thể nhặt phân heo từ đàn cần thả bỏ vào rải rác một số nơi trên đệm lót để không tạo cho heo có thói quen thải phân một chỗ.

- Heo phải cùng 1 ổ và trọng lượng tương đồng. Trường hợp khác ổ có thể cắn nhau, nhưng chỉ 2 ngày sau là hết. Nếu cần có thể dùng rượu phun lên mình heo bị cắn và mũi heo hay cắn.

- Các hộ chăn nuôi cần chú ý tránh phản ứng strees do heo được thả vào trong môi trường mới làm ảnh hưởng đến công năng tiêu hóa ở dạ dày ruột, cần chú ý trong ngày đầu chỉ cho ăn một ít rau xanh sau đó cho ăn 1 lượng nhỏ thức ăn, sau đó tăng dần dần lượng thức ăn. Có thể bổ sung thêm premix khoáng vitamin.

- Nếu thời tiết quá nóng cần lưu thông không khí bằng quạt, hay phun mù vào các giờ cao điểm mỗi lần 5-10 phút, cách nhau 30 phút phun một lần, không nên phun quá nhiều tránh làm ướt đệm.

2. Mật độ thả nuôi

+ Heo < 20 kg/con: 0,8 – 1 m²/con

+ Heo 20 – 60 kg/con: 1,2 – 1,5 m²/con

+ Heo > 60 kg/con: 1,5 – 2 m²/con

Qua nghiên cứu nhận thấy với mật độ như trên sẽ đảm bảo sự tiêu hủy hết phân và kéo dài được tuổi thọ của đệm lót

3. Vấn đề quản lý và bảo dưỡng đệm lót

- Phải đảm bảo độ ẩm của đệm lót:

Tầng trên cùng luôn giữ độ ẩm ở 20% để đảm bảo cho sự lên men tiêu hủy phân tốt (Nắm trên tay có cảm giác mùn cưa thấm đều nước, quan sát thấy có mầu thẫm hơn so với khi khô là đạt độ ẩm 20% )

Ở độ ẩm 20% này heo sống thoải mái, không cảm thấy khó chịu, da được bảo vệ tốt ít bị ban đỏ nổi mẩn ngứa như nuôi trên nền xi măng. Do đó để đảm bảo cho tầng trên đệm lót không khô hoặc ẩm quá cần:

+ Đặc biệt tránh cho chuồng bị hắt nước mưa và nước từ vòi uống làm ướt đệm lót.  Khi đệm lót bị ướt cần bổ xung chất độn lót khô.

+ Khi thấy đệm lót bị khô cần phun ẩm bằng vòi phun sương.

- Phải đảm bảo độ tơi xốp của đệm lót:

Đệm lót có tơi xốp thì sự tiêu hủy phân mới nhanh do vậy hàng ngày phải chú ý xới tơi đệm lót sâu 15 cm, đặc biệt ở chỗ đệm lót có hiện tượng kết tảng.

-  Cần thường xuyên quan sát phân:

+ Nếu phát hiện phân nhiều ở một chỗ cần phải thực hiện vùi lấp ngay.

+ Nếu lượng phân quá nhiều, không được phân giải hết có thể mang đi. Khi heo có trọng lượng từ 60 kg trở lên thì lượng phân nước tiểu thải nhiều, do heo ít vận động và có thói quen tiêu tiểu tập trung một nơi, nên đệm lót chỗ đó dễ bị hỏng do không tiêu hủy hết  phân và nước tiểu, cần có biện pháp để heo không tiêu tiểu tập trung một chỗ.

+ Nếu có heo bị tiêu chảy nặng thì cần cách ly, chỗ phân heo bệnh cần rắc vôi hoặc phun chế phẩm men sau đó vùi sâu xuống 30cm.

- Bảo dưỡng đệm lót:

+ Khi thấy có mùi của nguyên liệu kèm mùi của phân lên men, không có mùi thối là đệm lót đang hoạt động tốt.

+ Nếu thấy còn phân và mùi thối là lên men không tốt, cần phải xới tung đệm lót ở độ dầy 15 cm để cho tơi xốp trong trường hợp có kết tảng và độ ẩm cao, sau đó bổ sung thêm dịch chế phẩm men; trường hợp do số heo nhiều thì cần điều chỉnh mật độ nuôi cho phù hợp.

+ Sau 1 - 2 đợt nuôi nếu đệm lót bị sụt giảm thì bổ sung thêm 5 - 10% chất độn và chế phẩm men.

4. Vấn đề chống nóng trong mùa hè:

Có thể thực hiện các biện pháp:

- Lát gạch hoặc tráng xi măng khoảng 1/3 diện tích nền chuồng để làm chỗ nằm cho heo khi nhiệt độ bên ngoài quá cao;

- Dùng quạt; phủ bạt lên mái; trồng cây lấy bóng mát

- Lắp đặt hệ thống phun sương ở từng ô chuồng; hay trên mái;

- Mở toàn bộ cửa để đảm bảo lưu thông không khí.

- Tăng cường trợ sức, trợ lực cho heo bằng chất điện giải, B.Complex giàu vitamin C như: Unilyte Vit-C, cho vào thức ăn hay nước uống để giải nhiệt.

5. Vấn đề sử dụng thức ăn:

- Cần chú ý cho heo ăn một lượng thức ăn thích hợp, không dư thừa. Nuôi heo bằng đệm lót tăng trọng cao hơn so với nuôi truyền thống mà tiêu tốn thức ăn lại thấp hơn

- Để phân, nước tiểu được tiêu hủy triệt để và kéo dài tuổi thọ của đệm lót cần kết hợp cho ăn thức ăn lên men hoặc men tiêu hóa (nhằm giãm thải phân và giãm độ thối của phân, giãm chi phí thức ăn, giảm tỷ lệ mắc bệnh và tăng hiệu quả kinh tế).

(Trích từ đề tài Khoa học cấp cơ sở tỉnh Khánh Hòa  năm 2014)

Nguyễn Văn Huy (sưu tầm)